طرح دایرک المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ایران

پیشنهاد وتصویب طرح

این طرح با هدف تدوین دایرة المعارفی از دانش کتابداری و اطلاع رسانی و علوم مرتبط در سال 1372از سوی معاونت پژوهشی کتابخانه ملی ارائه و برای اجرا از ابتدای سال 1373تصویب شد مدت اجرای طرح بدون احتساب ویرایشهای آن پنج سال در نظر گرفته شد وپیش بینی می شود محصول نهایی در شش مجلد منتشر شود

انگیزه پشنهاد واجرای این طرح فقدان دایرة المعارفی مستقل و جامع در این حوزه با تاکید موضوع های مرتبط با ایران , اسلام و کشورهای اسلامی بوده است .بنابراین با توجه به پیشینه طولانی و غنی این رشته در ایران تدوین چنین دایرة المعارفی در دستور کار کتابخانه ملی ایران قرار گرفت

سازمان دایرة ال معارف و مراحل اجرای طرح

طرح دارای سرپرستی است که اجرای آن را نیز بر عهده دارد غیر از سرپرستی دایرة المعارف شورایی علمی در راًس دایرة المعارف در نظر گرفته شده است که اعضای آن هفت تن از اعضای هیئت علمی کتابخانه ملی دانشگاهها ، و صاحب نظران علوم کتابداری و اطلاع رسانی هستند.

این شورای علمی وظیفه تعیین و تصویب خط مشی ها و رویهٌ کاری را بر عهده داشته و بر اجرای طرح نظارت دارد.

بخشهای دیگر دایرةالمعرف عبارتند از گروه مدخل گزینی ، گروه تهیه مقاله ، گروه ویراستاری ، و گروه چاپ ونشر .

گزینش وگرد آوری اولیهُ مدخل ها

از خرداد ماه سال 1373 کار گرد آوری مدخل ها اغاز شد و پس ازدعوت از گروهی از متخصصان از آنان خواسته شد با توجه به منلبع فارسی وغیر فارسی در حوزه های زیر اقدام به گزینش مدخل نمایند :

الف . آموزش ، پژوهش ، و نظریه ها و مفاهیم کتابداری و اطلاع رسانی

ب . فراهم آوری و حفاظت مواد

ج . سازماندهی شامل فهرست نویسی ، نمایه سازی و رده بندی

د . ارائه خدمات اطلاعاتی

ه . متون ومواد کتابخانه و آرشیوی

و . ارتباطات

ز . نسخه شناسی

ح . چاپ و نشر

ط . شخصیتها

ی. کتابخانه ، مراکز اطلاعاتی و نظام های اطلاع رسانی

ک . مراسم ، کنفرانس ها و جوایز

م .  تکنولوژی اطلاعاتی

برای انجام منظور فوق گروه مدخل گزینی به گروه های تخصصی بر اساس حوزه های یاد شده تقسیم گردید . مدخل ها توسط اعضای گروه استخراج وبر روی برگه هایی یادداشت شد . هر برگه ای می بایست حاوی مدخل اصلی ، سر فصلهای احتمالی ، منبع یا منابعی که مدخل مورد نظر از آن استخراج شده و نام فردی باشد که مدخل را انتخاب کرده باشد. کار گرد آوری مدخل های اولیه سه ماه به طول انجامید ودر نتیجه 2000برگه مدخل فراهم گردید .

بررسی مدخل های فراهم شده

 موارد بررسی عبارت بود از :

الف : حذف موارد تکراری . به دلیل اشتراکات در حوزه تخصصی تعدادی از مدخل ها به صورت تکراری تهیه شده بود و لازم بود این موارد تکراری حذف شود

ب . حذف موارد نا مربوط . با وجود تعریف مشخص درباره هر یک از حوزه ها و مشخص بودن حدود وثغور برای گروه های گزینش مدخل ، برای از دست نرفتن مدخل مناسب ، از اعضای گروه خواسته شده بود در موقع برخورد به مدخل مشکوک آن را یاد داشت کنند . اکنون لازم بود مدخل ها از این لحاظ بررسی شوند تا چنانچه مدخل های نا مربوطی انتخاب شده حذف شود.

 ج. کامل کردن معدل های لاتین یا فارسی . به منظور کنترل مدخل های تکراری که ممکن بود بر اثر معادل های مختلف فارسی در دو محل مختلف الفبایی ظاهر شوند و در نتیجه تکراری بودنشان معلوم نشود ، قرار شد معادل های فارسی مدخل های لاتین ومعادل لاتین مدخل های فارسی درج و دو بایگامی الفبایی ، یکی بر اساس فارسی و دیگری بر اساس الفبای لاتین تهیه شود

د . کنترل مدخل های از قلم افتاده . به منظور کنترل مدخلهای از قلم افتاده چهار منبع : فهرست سرعنوان کتابخانه کنگره ، بانک اطلاعاتی اریک ، اصطلاحنامه فرهنگی یونسکو ،طرح رده بندی دیویی برای مقایسه مدخل ها در نظر گرفته شد . با توجه به اینکه این منابع از ساختار سلسله مراتبی برخوردار هستند ، مجموع اصطلاحات و موضوعات هر حوزه در این منابع بررسی و استخراج گردید و به صورت الفبایی منظم شد و بخشی از مدخل های وارد نشده اضافه گردید . منظور دیگری که از این مقایسه مد نظر بود کنترل سطح عمیق شدن در موضوعات مختلف بود .

ه. ارجاعات . پس از بررسی های مختلف چهار گونه ارجاع در نظر گرفته شد :

ارجاع نگاه کنید . این ارجاع برای مدخل های مترادف و هم معنی در نظر گرفته شده است و به صورت متقابل در برگه های مدخل درج گردیده است

ارجاع نیز نگاه کنید . این ارجاع به دو نظور میان مدخل ها به کار گرفته شده است . نخست به منظور مشخص نمودن حد وحدود مقالات با نشان دادن مدخل های مرتبط با هر مدخل تا تهیه کنندگان مقالات با آگاهی از اینکه چه مقالات مرتبط دیگری وجود دارد بتوانند به تصور دقیقتری از محدوده کار خود دست  یابند . دوم اینکه با آوردن مدخل های مرتبط در پایان هر مقاله می توان خاننده را به مقالات مرتبط دیگر راهنمایی کرد .

ارجاع " نگاه کنید ذیل " . برای موضوعاتی که خود مقاله مستقلی ندارند وبه دلیل اهمیتشان لازم است در محل الفبایی خود ذکر شوند ، تا جایی که بررسی شده است این ارجاع نخستین بار در این دایرة المعارف استفاده شده است .

ارجاع نگاه کنید ذیل در ناظر بر نظام کل وجزء در مقاله ها ومدخل هاست این ارجاع برای تهیه کنندگان از این جهت لازم است که نسبت به مباحث و موضوعات که بایستی در وارد شود آگاهی یابند و این ارجاع به خوانندگان آگاهی می دهد که مطلب مورد نظر را ذیل چه مدخلی جستجو کنند

ارجاع نمایه ها .نظام آرایش مقاله ها بر اساس الفبای مدخلهاست .

تصمیمات شورای علمی

الف . گرایش به مقاله های کوتاه و تخصصی و در نتیجه مدخل های مستقل بیشتر نسبت به مقاله های بلند وعمومی و در نتیجه مدخل های کمتر

ب. فشردگی و ادغام در مورد مدخل های متعلق به حوزه های فرعی و وسعت وتجزیه در مورد مدخل های متعلق به حوزه های اصلی.

ج . حفظ تعادل و توازن میان مدخل های مختلف. مثلا" چنانچه " قلمدان" به عنوان یک ابزار نگارشی مدخل مستقلی محسوب می شود " نمابر" به عنوان یک ابزار ارتباطی مدخل مستقلی باشد و چنانچه قلمدان ذیل مدخل ابزار نگارشی مورد بحث واقع شده نمابر نیز ذیل ابزار های ارتباطی شود

د. تاُکید خاص بر ترجمه یا تاُلیف نیست هدف برآورده کردن مقصود است