فیش مشترک ۱۱

کد (S/A )   شماره فیش  (11)   شماره منبع (مصاحبه با دکتر مرادی در کتابخانه ملی 17/06/86 )  نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم     ترجمه

موضوع کلی:  شیوه تدوین دایره المعارف ها/ معیار انتخاب مدخل ها

موضوع جزئی:  دسته بندی برای اطلاعات

طی صحبتی که با دکتر مرادی در کتابخانۀ ملی در رابطه با بیان مسئله پژوهشمان داشتیم ایشان و سه دسته بندی برای اطلاعات ذکر کرد:

دستۀ اول حاصل تحقیقات یک یا چند محقق است. که نتیجۀ تحقیقات خود را به صورت مکتوب منتشر می کند.

دستۀ دوم: پس از بررسی اطلاعات دسته اول در طی زمان و ملاحظۀ نقدهای انجام شده روی آنها، اطلاعات اثبات شده به صورت کتاب در می آید.

دستۀ سوم: مقالات دایةالمعارف هستند که از انجام تحقیقات و ارائه نتایج تحقیقات و ملاحظۀ نقدها و مرور های آن و ارائه این نقدها و مرورها به صورت کتاب این تحقیقات به صورت اثبات شده و قطعی در می آید که با استفاده از این مقاله ای برای دایةالمعارف تدوین می شود. مقالات دایرةالمعاررف مربوط به علوم و فنون اطلاعات اثبات و تأیید نشده هستند. برای نمونه گزینش مدخل در دایرةالمعارف برای شخصیت علمی زمانی صورت می گیرد. که ایده ها و خدمات آن ثابت شده است یعنی غیر قابل تغییر است رشتۀ کتابداری و اطلاع رسانی نوپاست و با مسائل و چالش های گوناگون مواجه هستند ولی در جامعه هنوز وظایف و نقش هایش مشخص نشده است.

دکتر محمدرضا داورپناه در کتاب جستجوی اطلاعات علمی و پژوهشی در منابع چاپی و الکترونیکی در صفحات 23-27 می گوید در فعالیت­های علمی برای نشر هر اندیشه توالی مشخصی رواج یافته است. از نظر گرین فیلد این توالی دارای مراحلی است:

1. منابع شکل دهنده اندیشه(خواستگاه مشخصی ندارد)
2. گزارش به گروهی کوچک در داخل سازمان
3. ارائه نتایج در گردهمایی­های محلی و ملی
4. انعکاس در خلاصه مذاکرات کنفران­ها
5. نشر مقاله در مجلات علمی
6. بازنگری در بررسی نامه ها
7. راهیابی به کتاب های مرجع و کتاب­های درسی

در اینجا اشاره می کند اطلاعات به منابع مرجع مانند دایرةالمعارف­ها و دستنامه­ها راه می یابد و دستیابی به اطلاعات آنها از طریق اینگونه منابع امکان­پذیر می شود. نهایتاً ممکن است برخی اندیشه ها، مفاهیم یا اصول موجود در مقاله مورد پذیرش صاحب­نظران رشته­ای خاص قرار گرفته و به عنوان جزئی یکپارچه همراه با دانش موجود آن رشته در کتاب­ها، مثلاً در کتاب­های درسی، جای گیرد.

فیش ۱۰

کد (A )   شماره فیش  (۱۰)   شماره منبع ( V ) شماره صفحه (؟)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

موضوع کلی: شیوه تدوین دایره المعارف ها/ اهداف/ ساختار

موضوع جزئی:

هدف ویراستار در ویرایش اول اثر در 1980 ایجاد مبنایی برای مطالعه­های مقایسه(تطبیقی) از کتابداری از نظر بین­المللی است.

این اثر شکاف­های پایه­ای در متون خدمات کتابداری و اطلاع رسانی از طریق مروری بر تاریخ، سازمان­های اصلی و شخصیت­های برجسته که حرفه را شکل داده­اند و ما آنها را می شناسیم. مقالات در این کتاب به ترتیب حروف الفباء تنظیم شده اند، طول مقالات از 2000 لغت تا بیش از 30000 لغت می باشد. 437 نفر از سراسر جهان در تهیه این اثر مشارکت داشتند و مقالات به 5 مقوله اصلی طبقه بندی شده­اند:

1.      کتابخانه­ها و انجمن­ها(تاریخچه و نقش آنها از دوران باستان تا حالا)

9 مقاله دوره­های تاریخی

160 مقاله کتابخانه­ها و کتابداری در مقالات مجزا از کشورهای جهان(شامل جداول و اطلاعات آماری جامع هستند)

216 زندگینامه در این بخش کامل شده است.(یعنی به صورت مدخل مستقل نیستند)

2.      کتابخانه­هایی که شبیه مؤسسه یا سازمان هستند که 13 مقاله روی انواع اصلی کتابخانه­ها و آرشیوها شامل شده است.

3.      تئوری­ها و شیوۀ­های کار کتابداری که قلب رشته هستند. 55 مقاله به تشریح و تجزیه اصول و شیوه­های کار که، خدمات کتابداری و اطلاع رسانی را تعیین می کند.

4.      آموزش و پژوهش، 8 مقاله که به تاریخچه، شیوه­ها و انتشارات پیرامون آموزش و تحقیق برای کتابداری و اطلاع رسانی و مدیریت آرشیو می پردازد.

5.      کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی بین­المللی و سازمان­های کتابشناختی شامل 31 مقاله به توصیف رشد و توسعه مؤسسات و سازمان­های بین­المللی که تاثیر پایداری بر حرفه داشته اند، است.

ساختار دایره­المعارف : الفبایی، نمایه در جلد آخر

اهداف: ایجاد مبنایی برای مطالعه­های مقایسه(تطبیقی) از کتابداری از نظر بین­المللی است. این اثر شکاف­های پایه­ای در متون خدمات کتابداری و اطلاع رسانی از طریق مروری بر تاریخ، سازمان­های اصلی و شخصیت­های برجسته که حرفه را شکل داده­اند و ما آنها را می شناسیم.

معیارهای انتخاب مدخل: طول مقالات از 2000 لغت تا بیش از 30000 لغت می باشد. 437 نفر از سراسر جهان در تهیه این اثر مشارکت داشتند و مقالات به 5 مقوله اصلی طبقه بندی شده­اند.

مقدمه منبع: Wedgeworth, Robert. ALA World Encyclopedia of Library and Information Service/ 3^rded., 1993.

سومین اصلاحیه روی موضوع

موضوع:

" حرفه کتابداری و اطلاع رسانی در دایرةالمعارف های کتابداری و اطلاع رسانی"

طرح مقدماتی:

1.  تاریخچه

1.1.  تعاریف حرفه

1.2.  حرفه کتابداری

1.3.  حرفه اطلاع رسانی

1.4.  حرفه کتابداری و اطلاع رسانی (پزشکی) و وضعیت کنونی آن در ایران و جهان

1.5.  فلسفه وجودی این رشته ها

1.6.  اهداف و کارکردهای این رشته ها

1.7.  آموزشی این رشته ها

2.  شیوه تدوین دایره المعارف ها

2.1.  اهداف

2.2.   ساختار

2.3.  معیار انتخاب مدخل ها

2.3.1.   توجه به این علم در دایره المعارف های کتابداری و اطلاع رسانی

2.3.2.   در دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ایران

3.  اطلاعات مرتبط که در ساختار فوق قرار نمی گیرد

4.  نتیجه گیری

بیان مسئله:

دانشنامه از پایه ای ترین کتب در فرهنگ یک ملت و اولین سنگ پایه بنای دسترسی به فرهنگ و علوم و فنون معاصر و روزمره در جهان است. جامعۀ روبه پیشرفت ما نیازمند اطلاع از علوم و فنون جدید در کنار آموختن پایه ها و اصول گذشته است. ما باید بر مبنای نیازهای خود و فرهنگ خاص خود کتابی درخور و مناسب تدوین کنیم.

کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان یک علم سابقه ای بسیار طولانی در فرهنگ کشور ما از گذشته بسیار دور داشته است و در دانشگاه­های کشورمان تدریس می شود. توجه به این علم در دایرة­المعارف های گوناگون به دو شکل صورت گرفته اولی اینکه توجه به این علم توسط ارجاع به مقالات مختلف در دایرةالمعارف و دوم تهیۀ مدخلی مستقل به نامه Library and Information Science  .

سئوال اول، حال سئوال اساسی این است که در دایرةالمعارف­های کتابداری و اطلاع رسانی منتشر شده در جهان توجه به این علم به کدام یک از دو صورت بالا بوده است؟

سئوال دوم، اگر توجه به این علم با ارجاع به مقالات صورت گرفته این تعداد مقالات چه قدر بوده آیا توانسته همۀ موارد مربوط  به این علم را بپوشاند؟ و این که آیا می تواند اطلاعات واضح و آشکاری را به مراجعه کننده بدهد؟

" حرفه کتابداری و اطلاع رسانی در دایرةالمعارف های کتابداری و اطلاع رسانی"

دکترمحسن جعفری مذهب

ستار حسینی

ابوذر رمضانی

چکیده

این مقاله با مروری بر تاریخچه حرفه کتابداری و اطلاع رسانی آغاز می شود و با ارائه تعاریف مختلف از واژه حرفه در متون مختلف پرداخته، فلسفه وجودی حرفۀ کتابداری و اطلاع رسانی و اهداف و کارکردهای آن را با نگاهی بر مباحث آموزشی مطرح می کند. در ادامه بر شیوه تدوین دایرةالمعارف­های تخصصی از بعد اهداف، ساختار، معیار انتخاب مدخل­ها اشاره­ای می شود. با مروری بر مقدمه­­ها و نمایه­­ها تمامی دایرةالمعارف­های کتابداری و اطلاع رسانی موجود در مخزن کتابخانه ملی ایران توجه آنها به این حرفه به دو شکل بوده، اول اینکه توجه به این علم توسط ارجاع به مقالات مختلف در دایرةالمعارف و دوم تهیۀ مدخلی مستقل به نام کتابداری و اطلاع رسانی(Library and Information Science  ) است.

یکی ازنتایج عمده این تحقیق این بود که حرفه کتابداری و اطلاع رسانی نوپاست و با مسائل و چالش­های گوناگون مواجه هست و در جامعه هنوز وظایف و نقش­هایش مشخص نشده است.

کلیدواژه ها:

حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، کتابداری، اطلاع رسانی، دایرةالمعارف­های تخصصی، دایرةالمعارف­ کتابداری و اطلاع رسانی

کد (S)   شماره فیش  (13)   شماره منبع (O)    شماره صفحه (71)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

.   موضوع کلی:    حرفه کتابداری واطلاع رسانی پزشکی

             موضوع جزئی : اموزش کتلبداری و واطلاع رسانی پزشکی

    NLMبرای آموزش و تربیت کتابداران پزشکی در گزارش میزگرد سال 1995 تغییری در خط مشی و برنامه خود ایجاد کرد این طرح اهداف زیر را توسعه و پیشرفت داد :

 الف . رشد نقش کتابداران پزشکی . آمادگی  کتابداران پزشکی در برابر شکل های جدیدی از اظلاعات ،  کاربران جدید و الگوهای کاربردی جدیدی که برای کتابداران پزشکی ممکن است مورد نیاز باشد . و  نیزجور شدن قابلیت کتابداران پزشکی در برابر نیاز های کاربران  .  

ب. برنامه های آموزش تخصصی کتابداران پزشکی .  در این راستا به روز بودن برنامه آموزشی مدارس کتابداری و اطلاع رسانی و نیز بررسی رویکرد ها و میزان برنامه ها به منظور آماده سازی کتابداران پزشکی جهت به عهده گرفتن نقش ها جدید مورد تاُکید است .

ج. دیرپایی و برنامه آموزشی برای کتابداران پزشکی . دراین راستا پرورش برنامه آموزشی توانمند کتابداران پزشکی در مکان کاری به روز و گسترده برای آموزش حرفه ای ونیز کسب تجربه با روش های متناوب در جهت تکامل در آموزش مورد تاُکید است  

شرح وظایف

سلام ستارجان

من بخش مربوط طرح و کتابشناسی اولیه را اصلاح کردم.

لطفاً بخش شرح وظایف را نگاه کن.

جلسه انجمن برای نقد دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ایران کنسل شد.

من جمعه تهران می آیم، تا در کارگاه انجمن شرکت کنم و کارهای تسویه دانشگاه را نیز پیگری کنم.

کد (S)   شماره فیش  (11)   شماره منبع (R)    شماره صفحه (89 - 92)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

.   موضوع کلی:    شیوه تدوین دایره المعارف ها

             موضوع جزئی : تاریخچهُ دایرة المعارف نویسی

دایرةالمعارف نویسی سابقه ای بس طولانی دارد یعنی از زمان گسترش علوم بشری که دیگر اندوخته های ذهن برای ضبط وربط دانش کافی نبود ضرورت تدوین ونگارش دایرةالمعارف پدید آمد از لحظه ای که بشر دریافت وسعت دانش و علوم به درجه ای رسیده است که باید آنها را طبقه بندی کرد دست به دایرة المعارف نویسی زد در این معنا ومفهوم وسیع و حتی بسیاری از کتب مجموعه علوم در یونان را نیز می توان دایرةالمعارف دانست ، اما دائرة معارف به معنا و مفهوم امروزی خود شاید به زمان انقلاب کبیر فرانسه بر می گردد از آن به بعد لزوم حفظ و ضبط دانش بشری امگیزه ای شد تا ملل و فرهنگ های گوناگون دست تدوین وتاُلیف دائرةالمعارف هایی بزنند از سوی دیگر آنچه ما امروز به عنوان دائرةالمعارف می شناسیم چیزی متفاوت با آن مفهوم کلی دائرةالمعارف است چرا که در طی سالهای اخیر و از سوی دیگر دائرةالمعارف های امروز نیز برای یکی از عناوین خود چکیده و جوهره اصلی کلیهُ اطلاعات مربوط به آن عنوان باید گردآوری و جمع کند .

      .     : کد (S)   شماره فیش  (12)   شماره منبع (R)    شماره صفحه (89 - 92)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترج

            مموضوع کلی :  شیوه تدوین دایره المعارف ها                  

               موضوع جزئی : کارکرد یک دائرة معارف

اکنون مدتی است که فرهیختگان و فرهنگ دوستان  دایرةالمعارف و دانشنامه و وجود آن توجه خاص مبذول کرده اند نیاز به وجود کتب پایه و طبعا" دانشنامه که از پایه ای ترین کتب در فرهنگ یک ملت است –و ایران از این بابت برغم سابقه فرهنگی طولانی ، تاریخ مدون چند هزار ساله ، زبانی غنی وزیبا ، لغتنامه های متعدد ، شاهکار های حماسی عظیم که نظیر آن در جهان دیده نمی شود متاُ سفانه چندان غنی نبوده است .

جامعه روبه پیشرفت ما نیازمند اطلاع از علوم جدید در کنار آموختن پایه ها و اصول گذشته است ما باید بر مبنای نیاز های خود و فرهنگ خاص و گسترده خود کتابی درخور ومناسب تدوین کنیم . دایرةالمعارف اولین سنگ وپایه وبنای دسترسی به فرهنگ وعلوم فنون معاصر و روزمره در جهان است دایرةالمعارف پایه نسبتا" و تاحد امکان کامل و دقیق و معتبر باشدمقصود ، تاُ لیف یک دایرةالمعرف شیعی نیست بلکه تاُلیف دایرةالمعارفی بزرگ برای کل جهان است و کشور های اسلامی و فرهنگ های اسلامی است

یکی از ویژگی های دائرةالمعارف بزرگ اسلامی این است که در موقعیت های گوناگون و بسته به شرایط و نیاز تغییر شکل داده و خود را با آنها منطبق می کند و شکل تازه ای به خود می گیرد. سئوالی که در اینجا مطرح است این است که آیا دایرة المعارف کتابداری واطلاع رسانی به عنوان یک دائرةالمعارف تخصصی دارای چنین ویژگی است یا نه؟   

کد (s)   شماره فیش  (10)   شماره منبع (S)    شماره صفحه (85- 92)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

موضوع کلی: حرفه کتابداری واطلاع رسانی پزشکی

موضوع جزئی :خدمات و مشکلات کتابداری زشکی در کشور های جهان سوم

کتابداران علوم پزشکی در کشور های جهان سوم باید تلاش کنند تا ارائه خدمات کتابخانه ای صرف نظر از محدودیت منابع کتابخانه ای در درجه اول اهمیت قرار داده شود کارکنان پزشکی برای پیشرفته در معالجه بیماران و اموزش خود به اطلاعات نیاز دارند بنابراین مدارس پزشکی در کشور های جهان سوم نه تنها در خدمت دانشکده ها و کالج های پزشکی هستند بلکه معمولا" به بیمارستان های آموزشی آن دانشگاه ها و سایر کارکنان پزشکی و پیرا پزشکی در آن نواحی خدماتی ارائه می دهند

کتابخانههای کشور های جهان سوم معمولا" از نظر ارائه خدمات به مراجعه کنندگان ضعیف هستند درست در همین نکته است که کتابداران علوم پزشکی جهان سوم باید بیشترین اهمیت را بدان بدهند ادائه خدمات مهمترین جنبه کتابداری پزشکی است زیرا بر خلا ف استفاده کننده گان سایر کتابخانه ها دانشگاهی ، مراجعه کنندگان کتابخانه های پزشکی با کار تمام وقتی که دارند در موقعیتی هستند که برای حل مسائل بالینی ، پژوهشی اداری به شدت نیاز به کتابخانه داشته اند مطالب پزشکی با چنان سرعتی چاپ ومنتشر می شود که استفاده کنندگان برای پیدا کردن و دسترسی به مطالب مورد نیاز خود به کمک زیادی احتیاج دارند در چنین شرایطی، کیفیت خدمات مراقبت های پزشکی غالبا" به میزان دسترسی سریع کارکنان پزشکی به اطلاعات جاری مورد نیاز خود بستگی دارد کتابداران پزشکی باید سعی کنند در تمامی زمینه های حرفه ای خود نشان بدهند که ارائه خدمات اهمیت فراوان دارد .

کتابداران پزشکی باید به تلاش بیشتری دست بزنند تا حرفه خود را به عنوان یک حرفه به عنوان یک حرفه خدماتی به مردم بشناسانند از این رو کتابداران باید سعی کنند تا خود و حرفه خودشان را به صورت  فعال معرفی کنند . آنها بایستی با تمام مراجعه کنندگان بلقوه کتابخانه یا سازمان ها مکاتبه نمایند و آنان را از خدماتی که کتابخانه ارائه می دهد مطلع نمایند این اطلاعات می تواند در نشریه تخصصی مراجعه کنندگان چاپ کرد و از این طریق اطلاعات لازم را به آنان رساند . پخش این اطلاعات میتواند از طریق آگاهینامه ، جزوه ، و پوستر نیز صورت پذیرد  .

برای ارئه خدمات موُثر به خوانندگان ، کتابخانه ها نیاز به نیروی انسانی به تعدا کافی دارند . در کشور های جهان سوم مشکل می توان کارکنان تعلیم دیده داشت چرا که در این کشور ها دانشکده کتابداری پزشکی وجود ندارد و یا کم است .

در حیطه ارائه خدمات می توان از نظام های پیوسته بازیابی منابع مانند مدلاین بهره گرفت اگرچه که استفاده از این نظام ها در کشور های جهان سوم هم امکان پذیر است اما در مورد خدمات اطلاعاتی معالجه بیماران به همان صورت که سازمان بهداشت جهانی در ژنو ارائه کرده است چنان مناسب نیست و وقت زیادی می گیرد .

گذشته از این نظام بسیار مفید بازیابی اطلاعات ،کتابداران ایالات متحده آمریکا هم اکنون مفهوم جدیدی از کتابداری بهنام کتابدار بالینی را در دست بررسی دارند . این برنامه در واقع حرکتی جدا و به دور از فعالیت های مرجع به شکل سنتی آن است . در واقع برنامه کتابدار پزشکی بالینی ، کتابخانه را برای استفاده کنندگان به بخشهای بیمارستان می برد.هدف این برنامه تشخیص نیاز های اطلاعاتی بالینی پزشکان و تهیه مقالات جاری برای آنان در حداقل زمان است .این عمل کیفیت معالجه بیماران را ارتقاء داده و منابع آموزشی موجود را برای همین منظور در اختیار پزشکان قرار می دهد . تجربه نشان داده است که این خدمت در مقایسع با خدمات کمک رسانی مانند آزمایشگاههای بالینی ، از کارایی بسیار بالاتری در معالجه بیماران برخورداراست . به علاوه این برنامه فرصت بسیار خوبی برای کتابداران فراهم می کندتا اصطلاحات پزشکی را فرا بگیرند .همچنین تماس کتابداران با کارکنان بیمارستان موجب می شود که آگاهی پزشکان و کارکنان نسبت به خدماتی که می توانند از کتابخانه در یافت کنند افزایش یابد چنین خدمتی برای کارکنان پزشکی کشور های جهان سوم بسیار ارزشمند است ، زیرا این افراد در مقایسه کارکنان پزشکی دنیای صنعتی وقت بسیار کمی برای رفتن به کتابخانه دارند . کتابداران علوم پزشکی کشورهای جهان سوم این خدمت را بسیار موُثر و کارآخواهند یافت .بدین ترتیب این سوُال مطرح می شود که آیا نمی توان برنامه کتابدار پزشکی بالینی را در کشور های جهان سوم به نحوی مناسب به کار گرفت .    

این نوع خدمت تمامی فواعد برنامه کتابدار پزشکی بالینی را در بر ندارد ام حداقل کارکنان پزشکی را از خدماتی که کتابخانه ارائه می دهد آگاه می سازد

کلوسی (clevesy ) برنامه اصلاح شده کتابدار پزشکی بالینی را توضیح می دهد که در آن کتابدار مزبور فقط در تهیه گزارش پزشک با وی همکاری می کند . و همراه گروه پزشکی به بالین بیماران نمی رود . بعلاوه کتابدار پزشکی بالینی خدمت دیگری نیز به نام الحاق مطالب به پرونده بیمار انجام می دهد تا این مطالب در دسترسی تمام کسانی که در معالجه بیمار شرکت دارند قرار بگیرد . نکته جالبی که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که در بیمارستانی که خدمات مذکور ابداع و ارائه شد ، تمام جستجوی مطالب به صورت دستی انجام می گرفت وبا حدود سیصد عنوان مجله به ندرت اتفاق می افتدکه به مطالبی خارج از این مجموعه نیاز افتد .

مسئله دیگری که باید مورد بررسی قرار گیرد مجموعه اصلی بیمارستان های غیر آموزشی است  .از آنجا که اکثر کتابخانه های پزشکی کاملا" توسعه یافته و به دانشکده های پزشکی وابسته اند میتوان گفت که اکثربیمارستان های غیر آموزشی اساسا" فاقد کتابخانه هستند .

بنابراین پیشنهاد می شود که خدمات آگاهی رسانی جاری در سطح وسیع ارائه شود یعنی باید فهرست مندرجات اکثر مجلات مهم را برای بیمارستان های آموزشی تهیه و ارسال کنیم . ارائه این خدمت هدف مفیدتری با مقایسه با تهیه مجموعه اصلی باشد چرا که این بیمارستان ها کار کنانی جهت مواظبت و نگهداری آنها ندارند و به همین دلیل غالبا" مجموعه از بین می رود .

نتیجه آ«که کتابداران پزشکی کشور های جهان سوم نباید در تلاش های خود برای ارائه خدمات به خوانندگان از موانع محیطی بهراسند و دلسرد شوند بلکه باید بکوشند منابع محلی را بشناسند و در صدد بهبود وپیشرفت آنها باشند . آنها باید همواره گوش به زنگ یافتن راه های مناسب در کشور های خود برای ارائه خدمات کتابخانه ای باشند.      

طرح دایرک المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ایران

پیشنهاد وتصویب طرح

این طرح با هدف تدوین دایرة المعارفی از دانش کتابداری و اطلاع رسانی و علوم مرتبط در سال 1372از سوی معاونت پژوهشی کتابخانه ملی ارائه و برای اجرا از ابتدای سال 1373تصویب شد مدت اجرای طرح بدون احتساب ویرایشهای آن پنج سال در نظر گرفته شد وپیش بینی می شود محصول نهایی در شش مجلد منتشر شود

انگیزه پشنهاد واجرای این طرح فقدان دایرة المعارفی مستقل و جامع در این حوزه با تاکید موضوع های مرتبط با ایران , اسلام و کشورهای اسلامی بوده است .بنابراین با توجه به پیشینه طولانی و غنی این رشته در ایران تدوین چنین دایرة المعارفی در دستور کار کتابخانه ملی ایران قرار گرفت

سازمان دایرة ال معارف و مراحل اجرای طرح

طرح دارای سرپرستی است که اجرای آن را نیز بر عهده دارد غیر از سرپرستی دایرة المعارف شورایی علمی در راًس دایرة المعارف در نظر گرفته شده است که اعضای آن هفت تن از اعضای هیئت علمی کتابخانه ملی دانشگاهها ، و صاحب نظران علوم کتابداری و اطلاع رسانی هستند.

این شورای علمی وظیفه تعیین و تصویب خط مشی ها و رویهٌ کاری را بر عهده داشته و بر اجرای طرح نظارت دارد.

بخشهای دیگر دایرةالمعرف عبارتند از گروه مدخل گزینی ، گروه تهیه مقاله ، گروه ویراستاری ، و گروه چاپ ونشر .

گزینش وگرد آوری اولیهُ مدخل ها

از خرداد ماه سال 1373 کار گرد آوری مدخل ها اغاز شد و پس ازدعوت از گروهی از متخصصان از آنان خواسته شد با توجه به منلبع فارسی وغیر فارسی در حوزه های زیر اقدام به گزینش مدخل نمایند :

الف . آموزش ، پژوهش ، و نظریه ها و مفاهیم کتابداری و اطلاع رسانی

ب . فراهم آوری و حفاظت مواد

ج . سازماندهی شامل فهرست نویسی ، نمایه سازی و رده بندی

د . ارائه خدمات اطلاعاتی

ه . متون ومواد کتابخانه و آرشیوی

و . ارتباطات

ز . نسخه شناسی

ح . چاپ و نشر

ط . شخصیتها

ی. کتابخانه ، مراکز اطلاعاتی و نظام های اطلاع رسانی

ک . مراسم ، کنفرانس ها و جوایز

م .  تکنولوژی اطلاعاتی

برای انجام منظور فوق گروه مدخل گزینی به گروه های تخصصی بر اساس حوزه های یاد شده تقسیم گردید . مدخل ها توسط اعضای گروه استخراج وبر روی برگه هایی یادداشت شد . هر برگه ای می بایست حاوی مدخل اصلی ، سر فصلهای احتمالی ، منبع یا منابعی که مدخل مورد نظر از آن استخراج شده و نام فردی باشد که مدخل را انتخاب کرده باشد. کار گرد آوری مدخل های اولیه سه ماه به طول انجامید ودر نتیجه 2000برگه مدخل فراهم گردید .

بررسی مدخل های فراهم شده

 موارد بررسی عبارت بود از :

الف : حذف موارد تکراری . به دلیل اشتراکات در حوزه تخصصی تعدادی از مدخل ها به صورت تکراری تهیه شده بود و لازم بود این موارد تکراری حذف شود

ب . حذف موارد نا مربوط . با وجود تعریف مشخص درباره هر یک از حوزه ها و مشخص بودن حدود وثغور برای گروه های گزینش مدخل ، برای از دست نرفتن مدخل مناسب ، از اعضای گروه خواسته شده بود در موقع برخورد به مدخل مشکوک آن را یاد داشت کنند . اکنون لازم بود مدخل ها از این لحاظ بررسی شوند تا چنانچه مدخل های نا مربوطی انتخاب شده حذف شود.

 ج. کامل کردن معدل های لاتین یا فارسی . به منظور کنترل مدخل های تکراری که ممکن بود بر اثر معادل های مختلف فارسی در دو محل مختلف الفبایی ظاهر شوند و در نتیجه تکراری بودنشان معلوم نشود ، قرار شد معادل های فارسی مدخل های لاتین ومعادل لاتین مدخل های فارسی درج و دو بایگامی الفبایی ، یکی بر اساس فارسی و دیگری بر اساس الفبای لاتین تهیه شود

د . کنترل مدخل های از قلم افتاده . به منظور کنترل مدخلهای از قلم افتاده چهار منبع : فهرست سرعنوان کتابخانه کنگره ، بانک اطلاعاتی اریک ، اصطلاحنامه فرهنگی یونسکو ،طرح رده بندی دیویی برای مقایسه مدخل ها در نظر گرفته شد . با توجه به اینکه این منابع از ساختار سلسله مراتبی برخوردار هستند ، مجموع اصطلاحات و موضوعات هر حوزه در این منابع بررسی و استخراج گردید و به صورت الفبایی منظم شد و بخشی از مدخل های وارد نشده اضافه گردید . منظور دیگری که از این مقایسه مد نظر بود کنترل سطح عمیق شدن در موضوعات مختلف بود .

ه. ارجاعات . پس از بررسی های مختلف چهار گونه ارجاع در نظر گرفته شد :

ارجاع نگاه کنید . این ارجاع برای مدخل های مترادف و هم معنی در نظر گرفته شده است و به صورت متقابل در برگه های مدخل درج گردیده است

ارجاع نیز نگاه کنید . این ارجاع به دو نظور میان مدخل ها به کار گرفته شده است . نخست به منظور مشخص نمودن حد وحدود مقالات با نشان دادن مدخل های مرتبط با هر مدخل تا تهیه کنندگان مقالات با آگاهی از اینکه چه مقالات مرتبط دیگری وجود دارد بتوانند به تصور دقیقتری از محدوده کار خود دست  یابند . دوم اینکه با آوردن مدخل های مرتبط در پایان هر مقاله می توان خاننده را به مقالات مرتبط دیگر راهنمایی کرد .

ارجاع " نگاه کنید ذیل " . برای موضوعاتی که خود مقاله مستقلی ندارند وبه دلیل اهمیتشان لازم است در محل الفبایی خود ذکر شوند ، تا جایی که بررسی شده است این ارجاع نخستین بار در این دایرة المعارف استفاده شده است .

ارجاع نگاه کنید ذیل در ناظر بر نظام کل وجزء در مقاله ها ومدخل هاست این ارجاع برای تهیه کنندگان از این جهت لازم است که نسبت به مباحث و موضوعات که بایستی در وارد شود آگاهی یابند و این ارجاع به خوانندگان آگاهی می دهد که مطلب مورد نظر را ذیل چه مدخلی جستجو کنند

ارجاع نمایه ها .نظام آرایش مقاله ها بر اساس الفبای مدخلهاست .

تصمیمات شورای علمی

الف . گرایش به مقاله های کوتاه و تخصصی و در نتیجه مدخل های مستقل بیشتر نسبت به مقاله های بلند وعمومی و در نتیجه مدخل های کمتر

ب. فشردگی و ادغام در مورد مدخل های متعلق به حوزه های فرعی و وسعت وتجزیه در مورد مدخل های متعلق به حوزه های اصلی.

ج . حفظ تعادل و توازن میان مدخل های مختلف. مثلا" چنانچه " قلمدان" به عنوان یک ابزار نگارشی مدخل مستقلی محسوب می شود " نمابر" به عنوان یک ابزار ارتباطی مدخل مستقلی باشد و چنانچه قلمدان ذیل مدخل ابزار نگارشی مورد بحث واقع شده نمابر نیز ذیل ابزار های ارتباطی شود

د. تاُکید خاص بر ترجمه یا تاُلیف نیست هدف برآورده کردن مقصود است

فیش ۸ - ۹

کد (A )   شماره فیش  (8 )   شماره منبع ( I )    شماره صفحه ( 4-20)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

موضوع کلی: تاریخچه

موضوع جزئی:تاثیر متقابل کتابخانه ملی پزشکی آمریکا و کتابداری پزشکی

فعالیت ها و خدمات کتابخانه ملی پزشکی آمریکا بر همه کتابداران پزشکی کتابخانه های دنیا آشکار است. (p.6)

از سال 1961 کتابداران پزشکی آمریکا کاربران را برای استفاده از خدمات و محصولات NLM راهنمایی می کردند. برخی از خدمات مهم آن زمان‏ ایندکس مدیکوس، ‏فهرست برگه های سالیانه NLM، سرعنوان موضوعی پزشکی، رده بندی NLM، امانت بین کتابخانه ای را می توان نام برد. کتابداران پزشکی برای برخی خدمات فوق نیاز به آموزش و تغییر فرآیند نخواهند داشت ولی برای تصمیم گیری در استفاده از رده بندی NLM و سرعنوان موضوعی در فهرستنویسی تلاش های زیادی برای تغییر عمل آموزش نیاز دارند. NLM نه تنها مرکز اصلی آموزش و کارورزی برای کتابداران پزشکی است بلکه مرکزی برای اهداء بورس تحصیلی برای کتابداران پزشکی به شمار می آید.(P. 8)

گزارش سالانه MLA در سال 1961 افزایش هزینه تحقیقات، علاقه زیاد در بکارگیری نتایج تحقیقات در عمل و فناوری جدید اطلاعات، فرصت های جدیدی برای بهبود کیفیت خدمات ارائه شده توسط کتابداران پزشکی به وجود آورد. استفاده رده بندی NLM و سرعنوان موضوعی مش در سال 1971 با ارائه خدمات فهرست برگه های جاری NLM در میان کتابداران پزشکی آمریکا بیشتر معمول شد. (P. 11)

کد (A )   شماره فیش  (9 )   شماره منبع ( I )    شماره صفحه ( 4-20)    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم      ترجمه

موضوع کلی: تاریخچه

موضوع جزئی:تاثیر متقابل کتابخانه ملی پزشکی آمریکا و کتابداری پزشکی (آموزش)

از سال 1961 NLM برای آموزش کتابداران پزشکی برنامه ها و بورس های تحصیلی در مقاطع مختلف داشت در سال 1972 برنامه های آموزشی جدید کامپیوتر در پزشکی تاسیس شد که هدف اولیه آن پزشکان بودند در سال 1978 NLM برنامه آموزش مداوم را برای کتابداران پزشکی ارائه کرد که تاکید در استفاده از نظام ها پایگاه های اطلاعاتی داشت. (11-13)

در سال 1981 کتابداران پزشکی هنوز کاربران اصلی برای بیشتر محصولات و خدمات NLM بودند. آنها واسط بین کار برای معمولی و این خدمات بودند، البته استفاده از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته مشکل تر و گرانتر بود. از نمایه های و فهرست ها چاپی و کتابداران آموزش تخصصی و تجهیزات متقاضی آموزش تخصصی برای استفاده این ابزار ها پیشرفته بودند. (P. 14)

دهه 1990 تعدادی از کتابداران پزشکی معتقد بودند NLM باید آموزش بیشتری برای کارها و وظایف جدید به کتابداران پزشکی بدهد. در سال 1991 مشاوران پرسنلی NLM پیشتر کتابداران پزشکی بوند. (P. 17)

NLM در سال 1995 از طرح های ابتکاری برای آموزش کتابداران پزشکی استقبال کرد.

فیش ۶ - ۷

کد (A )   شماره فیش  ( 6)   شماره منبع (  J)    شماره صفحه (747-749 )    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم     ترجمه

موضوع کلی: تاریخچه

موضوع جزئی:  ابزارهای فهرستنویسی

ابزارهای فهرست نوسی کتابخانه ملی پزشکی آمریکا

نمایه سازی، مدیریت پایگاه اطلاعاتی و پروتکل های جستجو توسعه یافته اند، توصیفگرهای سرعنوان موضوعی پزشکی (مش) اهمیت بیشتری داشته اند و اخیراً بازنگری و چاپ مجدد آن به صورت سالانه است.

6 بخش اصلی کتابخانه ملی پزشکی آمریکا:

1. برنامه های خارجی   Extramural Programs
2. خدمات اطلاع رسانی تخصصی   Specialized Information Services
3. مرکز ملی لیستر هیل برای ارتباطات زیست پزشکی   the Lister Hill National Center for Biomedical Communications
4. مرکز ملی فناوری زیستی اطلاعات     the National Center for Biotechnology Information
5. اداره نظام ارتباطات و رایانه     the Office of Computer and Communications Systems
6. بخش عملیاتی کتابخانه   the Division of Library Operations  این بخش خود به بخش های زیر تقسیم می شود:

1.       خدمات کتابشناختی

2.       تاریخ پزشکی

3.       سرعنوان موضوعی پزشکی

4.       مرکز ملی اطلاعات پژوهش های خدمات بهداشتی

5.       بخش خدمات عمومی

6.       بخش خدمات فنی

7.       شبکه ملی

اداره شبکه ملی، شبکه ملی کتابخانه های پزشکی (NN/LM) را ایجاد کرد. هدف این شبکه دسترس پذیر اطلاعات زیست پزشکی جهان برای همه بخصوص برای کسانی دسترس محلی به کتابخانه پزشکی ندارند. این شبکه در 8 ناحیه توسعه یافته و با بیشتر کتابخانه مدارس پزشکی و بیمارستان ها ارتباط دارد.

کد (A )   شماره فیش  ( 7)   شماره منبع (  J)    شماره صفحه (747-749 )    نوع یادداشت:   تلخیص      مستقیم     ترجمه

موضوع کلی: تاریخچه

موضوع جزئی:  محصولات و خدمات

محصولات و خدمات کتابخانه ملی پزشکی آمریکا:

ککتابخانه ملی پزشکی آمریکا خلق و حظ چندین استاندارد جهانی در علم انفورماتیک(دانش و مطالعه روش های پردازش اطلاعات و ارسال) پزشکی را حمایت کرد، که می توان برجسته ترین آنها، مدلارز(نظام تحلیل و بازیابی متون پزشکی) و مش را نام برد.

هدف اصلی ایندکس مدیکوس دسترسی سریع و دقیق همه پزشکان به متون پزشکی جاری متشره در جهان است.